امروزه باتجربه‌ترین و ماهرترین باغداران و کشاورزان نیز نمی‌توانند پیش‌بینی درستی از آفات، علف‌های هرز و آسیب‌های غیرمنتظره دیگر داشته باشند. از همین رو لازم است تا روش‌های مختلفی را اتخاذ کنند تا بتوانند از باغ و گیاهان خود محافظت کنند. یکی از روش‌های جلوگیری در مقابل آفات و علف‌های هرز، ضدعفونی کردن خاک است. ضدعفونی خاک با روش‌های مختلفی انجام می‌شود که بهترین نوع آن استفاده از پرتو فرابنفش یا همان نور uv است. در این مقاله ابتدا با ضدعفونی‌کردن خاک آشنا می‌شوید. سپس به ضدعفونی‌کردن خاک با نور یو وی اشاره می‌کنیم و در نهایت به بررسی روش‌های دیگر استریلیزه کردن خاک می‌پردازیم.
ضدعفونی کردن خاک چیست؟
عقیم‌سازی یا ضدعفونی کردن خاک، فرایندی است که طی آن ریشه علف‌های هرز، ویروس، قارچ، میکروب و سایر آفات از بین می‌رود. بدین ترتیب می‌توانید از تخریب گیاهان و محصولات خود جلوگیری کنید. به‌طورکلی با استفاده از روش‌های حرارتی و شیمیایی، می‌توان خاک را ضدعفونی کرد.
روش‌های حرارتی به چند دسته مختلف تقسیم می‌شوند. فرایند استریل کردن خاک معمولاً از سوی تولیدکنندگان محصولات کشاورزی، کشاورزان و گلخانه‌های تجاری انجام می‌شود. توصیه می‌کنیم اگر تا به حال از روش‌های مختلف استریلیزه کردن خاک استفاده نکرده‌اید، حتماً این کار را انجام دهید؛ زیرا هزینه آن به‌مراتب کمتر از زمانی است که شما کل محصولات خودتان را از دست بدهید.
مناسب‌ترین زمان برای ضدعفونی کردن خاک، قبل از کاشت گیاهان است. در زمان کاشت گیاهان یا بعد از کاشت آن‌ها اگر به چنین عملی دست بزنید، معمولاً کار بسیار دشواری است. از همین رو بهتر است پیش از کاشت گیاهان دست به چنین عملی بزنید. این امر حتی می‌تواند در زمان اوایل رشد گیاه صورت بگیرد، زیرا در چنین مواقعی احتمال ایجاد آفات و علف‌های هرز بیشتر از سایر مواقع است. اما در زمانی که گیاه به طور کامل رشد کرد، امکان چنین کاری فراهم نیست.
برخی از کشاورزان و باغداران ترجیح می‌دهند تا از ضدعفونی کردن خاک اجتناب کنند. دلایل آن‌ها برای استفاده از روش‌های استریلیزه کردن خاک این است که معتقدند این کار میکروارگانیسم‌ها و مواد آلی خاک را از بین می‌برد. بدین‌ترتیب خاک قدرت و توانایی خود را از دست می‌دهد. این دلیل کماکان به لحاظ علمی ثابت نشده است.
عوامل تأثیرگذار بر ضدعفونی خاک
عوامل گوناگونی بر نوع و روش انتخاب شده برای ضدعفونی کردن خاک تأثیرگذار است. این موارد به شرح زیر است.
حجم خاک
حجم خاک بر روش استریلیزه کردن خاک تأثیر بسیار زیادی دارد. به طور مثال معمولاً توصیه می‌شود که اگر حجم خاک کمی را می‌خواهید ضدعفونی کنید، از روش‌های ضدعفونی کردن خاک با ماکروویو، بخارپز، زودپز و فر استفاده کنید.
اگر می‌خواهید حجم وسیعی از خاک مانند خاک گلدان، باغ یا مزارع کشاورزی را ضدعفونی کنید، حتماً به سراغ روش‌هایی مانند ضدعفونی با خورشید بروید. هر دو حالت، یعنی چه خاک کم یا خاک زیاد را می‌توانید با نور UV ضدعفونی کنید.
میزان زمان
اگر حجم خاک وسیعی دارید، نمی‌توانید از هر روشی استفاده کنید؛ زیرا همان‌طور که می‌دانید مبحث زمان در باغداری و کشاورزی بسیار مهم است؛ به طور مثال اگر بخواهید خاک مزارع و باغ را با فر ضدعفونی کنید، اگرچه امکان‌پذیر است؛ اما زمان زیادی از وقت را باید به این کار اختصاص دهید. از همین رو بسیار مهم است که با استفاده از روش‌های دیگر و در مدت‌زمان کم دست به چنین اقدامی بزنید.
ضدعفونی خاک با نور uv
یکی از سؤالات رایج درباره پرتوهای فرابنفش این است که آیا می‌توانیم با نور یو وی خاک را ضدعفونی کنیم؟ در پاسخ باید بگوییم که خوشبختانه این امر امکان‌پذیر است. همان‌طور که اشاره کردیم، مطالعات مختلف نشان داده است که یکی از بهترین روش‌ها برای ضدعفونی کردن خاک، استفاده از نور uv است. اکثر ما این نور را با اسم پرتو فرابنفش می‌شناسیم. با استفاده از این نور می‌توان آفات و علف‌های هرز خاک را از بین برد.
پرتوهای فرابنفش به سه دسته UVA ، UVB و UVC تقسیم می‌شود. اشعه‌های UVC برای از بین بردن میکروب‌ها و آفات استفاده می‌شود. یکی از مهم‌ترین مزایای استفاده از پرتوهای فرابنفش، صرفه‌جویی در زمان است. در واقع پرتوهای فرابنفش این امکان را مهیا کرده‌اند که بتوانید در زمان کوتاهی خاک را ضدعفونی کنید.
از دیگر مزایای استفاده از نور UV می‌توان به برتری آن نسبت به روش‌های شیمیایی اشاره کرد. در ادامه با آسیب‌های استفاده از روش‌های شیمیایی بیشتر آشنا می‌شوید. در واقع روش‌های شیمیایی اگرچه روش آسان‌تری به‌حساب می‌آیند، اما می‌توانند آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشند. از همین رو استریلیزه کردن با نور UV می‌تواند علاوه بر سرعت، آسیب‌های بسیار کمتری را در پی داشته باشد.
ضدعفونی خاک از طریق فرایند شیمیایی
فرایند شیمیایی یکی از روش‌های کلی است که با استفاده از آن می‌توان خاک را ضدعفونی کرد. از این روش معمولاً برای استریلیزه کردن خاک در مساحت‌های بزرگ‌تر استفاده می‌شود، زیرا کار با آن آسان است و در مدت‌زمان کمی فرایند استریلیزه انجام می‌شود. اما به طور کلی کار استفاده از این روش معایبی را به همراه دارد. این معایب به شرح زیر است:
- آسیب‌های جانبی برای انسان‌ها و زمین‌های کشاورزی
- محدود بودن کارایی آن‌ها در از بین بردن فقط تعدادی از آفات و بیماری‌ها
- پس از استفاده از این روش باید تا مدتی از خاک استفاده نکرد. ممکن است در این مدت اثرات استفاده از روش شیمیایی از بین برود.
- استفاده طولانی‌مدت از این روش می‌تواند مقاومت آفات و بیماری‌ها را افزایش دهد و به‌مرور اثرات فرایند شیمیایی کاهش یابد.
روش‌های ضدعفونی خاک با حرارت
روش‌های دیگری به‌غیر از استفاده از نور uv و روش‌های شیمیایی وجود دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توان خاک را ضدعفونی کرد. اگرچه استفاده از پرتو فرابنفش، مؤثرترین روش برای ضدعفونی‌کردن خاک است، اما فرایندهای دیگر نیز بارها کارایی خود را به اثبات رسانده‌اند. این روش‌ها شامل موارد زیر است.
ضدعفونی خاک با فر
همان‌طور که پیش از این نیز اشاره شد، استفاده از فر بهترین روش برای ضدعفونی کردن حجم خاک به مقدار کم است. در واقع خاک‌هایی که تنها در چند سینی، ظرف یا پلاستیک جمع می‌شوند را می‌توان با استفاده از فر ضدعفونی کرد که در صورت استفاده از این روش باید از تهویه مناسبی در ساختمان یا منزل خود برخوردار باشید، زیرا بوی ضدعفونی خاک با فر، تمامی فضای منزل شما را احاطه می‌کند.
بدین ترتیب این امر می‌تواند برای اهالی ساختمان یا اعضای خانواده‌تان ناخوشانید باشد. به‌منظور استفاده از این روش، نیاز به یک فویل آلومینیومی نیز دارید. روش ضدعفونی خاک با فر به شرح زیر است.
- فر را در دمای 95 درجه سانتی‌گراد قرار دهید. می‌توانید از یک دماسنج به‌منظور سنجش دما استفاده کنید.
- خاک را تا 90 سانتی‌متر در ظرف قرار دهید. ظرف را تا انتها پر نکنید، زیرا خاک در لایه‌های بالاتر ظرف به‌خوبی ضدعفونی نمی‌شود. همچنین هیچ سنگی نباید در بین خاک باشد.
- تا جایی که می‌شود خاک را خیس کنید. خیس کردن خاک به میزان کم موجب می‌شود تا بخار آب مواد آلی خاک را از بین ببرد.
- ظرف خاک را با فویل آلومینیومی بپوشانید. با این کار از خشک‌شدن خاک قبل از ضدعفونی‌کردن آن جلوگیری می‌کنید.
- دمای خاک را به‌صورت مرتب بسنجید. به مدت نیم ساعت بگذارید خاک در فر بماند.
- فر را خاموش کنید و بگذارید میزان گرمای خاک به دمای منزل برسد. پس از خنک شدن خاک می‌توانید از آن برای کاشت گل یا گیاهان استفاده کنید.
ضدعفونی کردن خاک با خورشید
یک روش طبیعی بسیار عالی برای ضدعفونی‌کردن خاک، استفاده از نور خورشید است. در این روش کافی است از لایه‌های پلاستیکی استفاده کنید. لایه‌های پلاستیکی را در سطح زمین یا باغ خود قرار دهید. در این شرایط خورشید با تابش خود دمای خاک را بالا می‌برد. بدین ترتیب شاهد از بین رفتن آفات، باکتری‌ها و علف‌های هرز خواهید بود
فراموش نکنید که لایه‌های پلاستیکی باید شفاف باشند، زیرا پلاستیک‌های شفاف باعث می‌شوند نور خورشید مستقیم به خاک برسد. همچنین بهتر است از پلاستیک‌های با ضخامت متوسط استفاده کنید. اگرچه پلاستیک‌های با ضخامت کمتر باعث می‌شوند تا نور خورشید بهتر به خاک برسد، اما بیشتر در معرض پاره شدن قرار می‌گیرند. همچنین در برابر بادها نیز مقاومت کمتری دارند و به‌راحتی می‌توانند برچیده شوند.
با این روش حتی می‌توانید حجم خاک‌های کمتری را نیز ضدعفونی کنید، اما معمولاً این روش برای استریلیزه کردن حجم وسیعی از خاک استفاده می‌شود. برای ضدعفونی‌کردن خاک‌های کم نیز کافی است آن‌ها را در یک ظرف بریزید و با یک ورقه پلاستیکی شفاف آن را بپوشانید.
برای ضدعفونی‌کردن خاک‌های کم می‌توانید خاک‌های گلدان را در یک ورق پلاستیکی قرار دهید. البته باید ورق پلاستیکی بزرگ‌تر باشد؛ به‌گونه‌ای که خاک گلدان در وسط آن قرار بگیرد و چند سانتی‌متری با لبه‌های ورقه فاصله داشته باشد. در مجموع برای ضدعفونی‌کردن خاک‌های بیشتر و کم با نور خورشید باید مراحل زیر را بگذرانید.
- پیش از شروع فرایند از مرطوب بودن خاک مطمئن شوید. در مجموع نباید ضدعفونی‌کردن را با خاک خشک انجام دهید.
- از یک ورق پلاستیکی بزرگ استفاده کنید تا تمام خاک مزرعه یا باغ شما را بپوشاند. ورق‌های پلاستیکی در متراژ کمتر باعث می‌شود تا قطعه به قطعه خاک را بپوشانید. بدین ترتیب ممکن است برخی از نقاط در زیر ورق پلاستیکی قرار نگیرد و در نهایت ضدعفونی‌کردن به‌خوبی انجام نشود.
- سنگ یا موانع دیگر را روی ورق‌های پلاستیکی قرار دهید؛ به‌گونه‌ای که باد نتواند موجب برچیده شدن ورق‌های پلاستیکی شود. همچنین به‌گونه‌ای آن‌ها را قرار دهید تا زیر خاک اندکی هوا در جریان باشد تا خنک شود. مراحل فوق را باید در فصول گرم سال به مدت 4 الی 6 هفته انجام دهید. مناطق سردسیرتر نیز به زمانی بین 8 تا 10 هفته برای استریلیزه کردن نیاز دارند.
ضدعفونی کردن خاک با بخار
ضدعفونی‌کردن خاک با بخار یک روش سریع و مؤثر است، اما باید در استفاده از آن مهارت لازم را داشته باشید؛ زیرا همان‌طور که پیش از این نیز بیان کردیم، بخار می‌تواند مواد آلی خاک را از بین ببرد. معمولاً در این روش از زودپز استفاده می‌کنند، اما با وسایل دیگر نیز می‌توان چنین فرایندی را انجام داد. این تکنیک به‌طورکلی با دو روش فشار بخار و بدون فشار بخار انجام می‌شود.
ضدعفونی با بخار بدون فشار
به جهت استفاده از این روش، به آب، فویل آلومینیومی، گلدان بزرگ و ظروف مقاوم در برابر حرارت نیاز دارید. با استفاده از این موارد ذکر شده باید مراحل زیر را برای ضدعفونی‌کردن خاک انجام دهید.
- در زودپز به‌اندازه 5 سانتی‌متر آب بریزید.
- به میزان 10 سانتی‌متر از زودپز را با خاک پر کنید.
- فویل آلومینیومی را روی خاک قرار دهید. در واقع به طور کامل سطح آن را با فویل بپوشانید.
- درب زودپز را بگذارید تا بخار و حرارت از زودپز خارج نشود.
- زودپز را روشن کنید تا آب جوش بیاید. پس از جوش آمدن آب نیز بگذارید به مدت نیم ساعت آب به‌آرامی بجوشد.
- در نهایت نیز زودپز را خاموش کنید، اما بلافاصله خاک را از داخل آن خارج نکنید. بگذارید خاک خنک شود و سپس آن را بردارید.
ضدعفونی با بخار با فشار
برای انجام این روش نیز به همان وسایلی که قبلاً اشاره شد نیاز دارید، اما میزان آب و خاک برای ضدعفونی‌کردن متفاوت است. روش ضدعفونی‌کردن خاک با فشار شامل موارد زیر است.
- دو فنجان آب را در زودپز بریزید.
- تا 12 سانتی‌متر از زودپز را با خاک بپوشانید.
- فویل آلومینیومی را بر روی سطح خاک قرار دهید.
- درب زودپز را قرار دهید.
- به مدت 30 دقیقه بگذارید تا خاک حرارت ببیند.
- پس از خنک شدن خاک و رسیدن آن به سطح دمای محیط می‌توانید خاک را از زودپز خارج کنید.
ضدعفونی با مایکروویو
از این روش زمانی استفاده کنید که میزان خاک کمی دارید و می‌خواهید هر چه سریع‌تر نتیجه لازم را دریافت کنید. متأسفانه این روش نیز همانند ضدعفونی‌کردن با فر موجب بو گرفتن محیط بسته‌ای خواهد شد که این فرایند استریلیزه را انجام می‌دهید؛ بنابراین توصیه می‌کنیم اگر مقدور است از این روش در فضای نیمه‌باز استفاده کنید. برای انجام استریلیزه با مایکروویو باید روش‌های زیر را انجام دهید.
- ابتدا مطمئن شوید که خاک هیچ سنگ یا کلوخ ریزی بین خود نداشته باشد.
- میزان 900 گرم از خاک مرطوب را در داخل یک ظرف بریزید و آن را در داخل مایکروویو قرار دهید.
- فراموش نکنید که ظرف را به طور کامل با فویل آلومینیومی نپوشانید. اندک محفظه‌هایی را برای ورود و خروج هوا قرار دهید.
- به دلیل اینکه مایکروویوها متفاوت هستند، نمی‌توان دمای دقیقی را برای حرارت در نظر گرفت. اما شما می‌توانید آن را بین 82 تا 92 درجه سانتی‌گراد در نظر بگیرید.
- پس از حرارت دادن بگذارید تا خاک خنک شود و سپس آن را از ظرف خود خارج کنید.
ضدعفونی کردن خاک از جمله فرایندهایی است که به‌منظور از بین بردن علف‌های هرز، آفات و باکتری‌های مضر خاک استفاده می‌شود. اگر نمی‌خواهید خاک باغ، زمین کشاورزی یا گلدان خود را به‌صورت مرتب عوض کنید، این روش بسیار مناسب است. به طور کلی می‌توان با استفاده از روش‌های شیمیایی و حرارتی خاک را ضدعفونی کرد.
از بین روش‌های مختلف، ضدعفونی خاک با نور یو وی از مؤثرترین روش‌ها است. استریلیزه کردن با نور UV معایب روش‌های شیمیایی را ندارد و در کمترین زمان ممکن می‌توان فرایند ضدعفونی کردن را انجام داد. روش‌های شیمیایی می‌تواند در درازمدت آسیب‌های مختلفی را به خاک بزند.
روش‌های حرارتی در مقایسه با روش‌های شیمیایی بهتر هستند، اما نمی‌توان با استفاده از آن‌ها حجم وسیعی از خاک را در یک‌زمان کوتاه ضدعفونی کرد. در صورتی که با پرتوهای فرابنفش امکان چنین کاری وجود دارد.
به طور کلی روش‌های حرارتی به چهار دسته ضدعفونی‌کردن با مایکروویو، فر، نور خوشید و بخار تقسیم می‌شود. از اجاق‌گاز، مایکروویو و بخار به منظور ضدعفونی که مقدار کمی از خاک استفاده می‌شود. نور خورشید نیز برای استریلیزه کردن خاک‌های باغ و مزارع به کار می‌رود. با هر یک از روش‌های فوق می‌توان فرایند ضدعفونی خاک را انجام داد.
