بهداشت در محیط‌هایی همچون بیمارستان ها و مراکز درمانی بسیار حائز اهمیت است. فعالان حوزه بهداشتی در تلاش هستند تا دستگاه‌ها و شیوه‌های جدیدی از ضدعفونی و پاکسازی محیط و وسایل بیمارستانی را ارائه دهند. فرایند اتوکلاو و UV از ضدعفونی‌کننده‌های رایج هستند. برای انتخاب درست لازم است کارایی هرکدام و تفاوت اتوکلاو و نور UV را بدانیم.
تفاوت اتوکلاو یا نور UV چیست؟
در این مقاله به بررسی ویژگی‌ها و تفاوت‌های هرکدام می‌پردازیم.
دستگاه اتوکلاو یا استریل‌کننده چیست؟
دستگاه اتوکلاو به نام استریل کننده نیز شناخته می‌شود. استریل به فرایندی گفته می‌شود که در آن میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا از جمله قارچ‌ها و باکتری‌ها از بین می‌روند. دستگاه اتوکلاو این فرایند را با استفاده از بخار اشباع شده با مواد ضدعفونی‌کننده انجام می‌دهد.
البته نباید استریل کردن را با ضدعفونی را اشتباه گرفت. در فرایند استریل همه مواد بیماری‌زا از بین می‌روند در حالی‌که طی فرایند ضدعفونی صرفا جسم عاری از باکتری شده و ویروس‌ها و قارچ‌ها تا حد زیادی باقی می‌مانند. به طور کلی دستگاه اتوکلاو برای پاکسازی اجسام از انواع مواد عفونی و غیر عفونی و پاتوژن‌های آلاینده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کاربرد دستگاه اتوکلاو در چه صنایعی است؟
از دستگاه اتوکلاو برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌شود. بنابراین کاربرد دستگاه اتوکلاو را می‌توان در سطح صنعتی و بیمارستانی دانست. این دستگاه قابلیت از بین بردن انواع پاتوژن‌ها، آلاینده‌ها و عوامل بیماری‌زا را دارد. برخی از موارد اساسی کاربرد دستگاه اتوکلاو به شرح زیر است:
- ضد عفونی لوله‌ها و وسایل مورد نیاز در آزمایشگاه‌های نمونه‌برداری و کشت باکتری
- ضدعفونی وسایل و ظروف در کارخانه‌های صنایع غذایی
- استریل و پاکسازی انواع وسایل بیمارستانی
این دستگاه با استفاده از بخار آب و برخی پاک‌کننده‌های درون آن، قادر به پاکسازی کامل انواع آلاینده‌ها، مواد عفونی و غیر عفونی است.
نحوه کار دستگاه اتوکلاو چگونه است؟
قبل از نصب دستگاه اتوکلاو باید از سیم الکتریکی به قطر 2 میلی‌متر استفاده شود. این دستگاه با ولتاژ 220 ولت شهری کار می‌کند. فرکانس ایجاد شده توسط اتوکلاو معادل 50 هرتز است. در صورتی که نوسانات بین 180 تا 220 ولت باشند مشکلی برای دستگاه ایجاد نمی‌شود و در غیر این صورت باید یک ترانسفورماتور در محل اتصال دستگاه نصب کرد.
برای آب‌گیری باید در دستگاه را باز کرده و تا نشانگر Max درون آن آب ریخت. در صورتی که آب به اندازه کافی وجود نداشته باشد روی صفحه نمایشگر اخطار نشان داده می‌شود. وسایل را درون دستگاه قرار داده و با فشردن دکمه On منتظر انجام فرایند استریل وسایل توسط دستگاه می‌مانیم.
نکاتی که هنگام کار با دستگاه اتوکلاو باید رعایت کنیم
هنگام کار با همه دستگاه‌های صنعتی باید برخی نکات را رعایت کنیم و دستگاه اتوکلاو نیز از این قاعده مستثنی نیست. برخی نکات باعث می‌شوند تا عمر دستگاه بالاتر رود یا اینکه از آسیب جدی به آن جلوگیری شود. برخی نکات برای کار با دستگاه استریل اتوکلاو به شرح زیر هستند:
- وسایل درون دستگاه باید قبل از خروج کاملا خشک شوند.
- مقدار آب درون دستگاه نباید بیشتر از 75 درصد حجم کل آن باشد.
- مواد نوک تیز نباید بدون پوشش درون دستگاه قرار گیرند. برای اینکار باید از ظروف مخصوص وسایل نوک تیز استفاده شود.
- کیسه‌ها برای ضدعفونی درون دستگاه باید آزاد قرار گیرند تا بخار آب درون آن‌ها جریان داشته باشد.
- در صورت ایجاد رسوب حتما از آب مقطر برای پاکسازی استفاده شود.
رعایت کردن برخی نکات ساده باعث می‌شوند تا عمر دستگاه و کارکرد مفید آن افزایش یابد.
مشکلات رایج در استفاده از دستگاه اتوکلاو
دستگاه اتوکلاو به دلیل پیچیدگی در ساختار دچار برخی اشکالات فنی می‌شود. دانستن این مشکلات فنی باعث می‌شود تا کاربران تصمیم‌گیری درستی در مواجهه با آن‌ها داشته باشند. مشکلت رایج در استفاده از دستگاه اتوکلاو به شرح زیر است:
- صدای پمپ وکیوم: دیافراگم پاره شده و باید تعویض گردد
- بالا نرفتن فشار بخار دستگاه: علت را می‌توان پاره شدن یکی از شلنگ‌ها یا پایین بودن سطح آب دانست
- عدم کارایی نشانگر سطح آب: الکترودها نیاز به تمیز شدن دارند
- عملکرد نادرست قفل درب: میکروسوئیچ خراب بوده یا نیاز به جابجایی دارد.
قبل از اینکه با شنیده کوچکترین صدا یا مشاهده هر خطایی به تعمیرکار مراجعه کنید حتما به بررسی Manual دستگاه بپردازید. اینکار باعث می‌شود تا بررسی دقیق‌تری انجام دهید.
نور UV یا پرتو فرابنفش چیست؟
نور UV یا پرتو فرابنفش را محدوده‌ای از امواج الکترومغناطیسی بین طول موج 100 تا 400 نانومتر می‌شناسند. نور UV به سه نوع UVA, UVB, UVC تقسیم می‌شود. برای ضدعفونی مواد و سطوح از نور UVC با طول موج 200 الی 280 نانومتر استفاده می‌شود. استفاده از این پرتو برای مصارف خانگی، بیمارستانی و صنعتی کاربرد دارد.
نور UV با ایجاد تغییراتی در رشته‌های DNA و RNA پاتوژن‌های بیماری‌زا باعت کاهش تکثیر و در نهایت از بین رفتن آن‌ها می‌شود. باید توجه داشته باشیم که پرتو فرابنفش صرفا برای ضد عفونی کارایی دارد و قابلیت از بین بردن همه آلودگی‌ها وجود ندارد. مکانیسم استفاده از نور UV برای ضدعفونی موارد زیر کاربرد دارد:
- تولید آب آشامیدنی
- تصفیه آب چاه
- تصفیه آب‌های سطحی
- تصفیه فاضلاب بیمارستان ها و آزمایشگاه‌ها
- تصفیه فاضلاب‌های شهری
- تصفیه آب منازل، هتل‌ها و رستوران‌ها
استفاده از نور UV برای پاکسازی آلودگی‌های سطحی و ضدعفونی آن‌ها کارایی بیشتری دارد.
مضرات نور UV یا فرابنفش چیست؟
همانطور که اشاره کردیم پرتو فرابنفش به سه دسته UVA, UVB, UVC تقسیم‌بندی می‌شود. نور UVC غالبا از جانب خورشید به سطح زمین نمی‌رود و صرفا منابع دست‌ساز بشر تولید کننده آن هستند. نور UVC با ایجاد اختلال در رشته‌های DNA و RNA موجود در باکتری‌ها باعث از بین رفتن آن‌ها می‌شود. پرتو فرابنفش همانند همه روش‌های ضدعفونی کننده دارای مضراتی است که در ابن بخش به آن‌ها می‌پردازیم.
نور UV و اثر فتوکراتیک
فتوکراتیک به نوعی التهاب قرنیه ایجاد در اثر قرارگیری طولانی مدت در معرض نور UV گفته می‌شود. این التهاب بسیار دردناک بوده ولی پس از مدتی مراقبت بدون ایجاد آسیب جدی برطرف می‌شود. این التهاب باعث ایجاد سلول‌های مرده روی قرنیه شده و امکان ایجاد اختلال در بینایی را افزایش می‌دهد. البته این اختلال موقت است و به مراقبت برای التیام نیاز دارد.
نور UV و ناخنک؛ التهاب در مرکز قرنیه چشم
ناخنک نوعی التهاب چشمی است که در مرکز قرنیه رشد می‌کند. این التهاب در اثر قرارگیری طولانی مدت در معرض نور UV ایجاد شده و صرفا با عمل جراحی درمان می‌شود. غالبا پرستاران و افرادی که به نکات ایمنی استفاده از دستگاه‌های اشاعه دهنده نور UV توجه نمی‌کنند، به این التهاب دچار می‌شوند.
ضدعفونی سطحی نور UV
نور UV بر خلاف باور عموم همه آلودگی‌ها را پاک نمی‌کند بلکه صرفا به پاکسازی سطحی و از بین بردن باکتری‌ها می‌پردازد. بنابراین برای پاکسازی لوازم اتاق‌های جراحی بیمارستان‌ها یا از بین بردن کامل ویروس‌ها و قارچ‌ها کارایی ندارند. از نور UV می‌توان برای پاکسازی اتاق، ظروف، آب آشامیدنی و گندزدایی میوه‌ها استفاده کرد.
اتوکلاو یا نور UV کدام بهتر است؟
مطالب فوق درباره اتوکلاو و نور UV و کارایی هرکدام بیان شد. هردو روش‌های فوق در دسته ابزار ضدعفونی قرار می‌گیرند ولی هرکدام کارایی متفاوتی دارند. قبل از اینکه به انتخاب هرکدام از روش‌های ضد عفونی بپردازیم، لازم است نوع نیاز خود را مشخص کنیم.
نور UV برای ضدعفونی محیط و وسایل باید مدت زمان مشخصی فعال باشد. پس بنابراین در آن مدت زمان مذکور، باید مراقبت‌های ایمنی انجام گیرد. پرتو فرابنفش صرفا برای از بین بردن باکتری‌های سطحی کاربرد دارد. بنابراین اجسام و وسایل باید در فاصله مشخص و زمان مشخصی تحت تابش نور UV قرار گیرند.
برای انجام فرایند اتوکلاو مقدار زیادی گرما، بخار و فشار نیاز است. طی فرایند اتوکلاو همه اجسام و وسایل تحت تاثیر این فشار بخار آب و گرمای شدید قرار می‌گیرند تا فرایند استریل انجام شود. اتوکلاو قابلیت استفاده در سطح گسترده را ندارد و صرفا اجسام و وسایل معینی را می‌توان با استفاده از آن استریل کرد. به عنوان مثال نمی‌توان از اتوکلاو برای ضدعفونی آب‌های آشامیدنی منازل و صنعتی استفاده کرد.
یکی از کاربردهای اصلی استفاده نور UV در فرایند ضدعفونی آب‌های آشامیدنی و صنعتی است. نور UV به راحتی بر سطح آب تا اعماق آن تابش می‌کند و همین امر باعث پاکسازی آن می‌شود. کاربرد تابش فرابنفش به قدری گسترده شده که توانسته جای استفاده از کلر و مواد ضد عفونی کننده را بگیرد. کم هزینه بودن این روش در برابر میزان بهره‌وری در استفاده، از مزایای استفاده از نور فرابنفش است.
صدعفونی با نور UV تا جایی تاثیرگذار است که هیچ مانعی بین جسم مورد نظر و پرتو فرابنفش نباشد. به عنوان مثال برای ضدعفونی یک اتاق بیمارستانی لازم است تا همه اجزای مورد نیاز اتاق در معرض این نور قرار گیرند. استریل طی فرایند اتوکلاو به دلیل وجود بخار آب با فشار بالا به همه نقاط اجسام موجود دسترسی دارد.
