بر اساس آمار منتشر شده چیزی حدود 3300 آمریکایی به خاطر بیماری‌های میکروبی جان خود را از دست می‌دهند. طبق تحقیقات انجام شده عامل بسیاری از بیماری‌های واگیر‌دار و غیر‌واگیر، میکروب‌ها یا میکروارگانیسمها هستند. از شناخته شده‌ترین بیماری‌های میکروبی می‌توان به سل، ایدز و آبله مرغان اشاره کرد. جالب است بدانید که سل یکی از 10 عامل اصلی مرگ و میر در زمین است. این نکته قابل توجه است که این میکروارگانیسم‌های خطرناک در همه جا وجود دارند و یک خطر برای انسان محسوب می‌شوند. به همین دلیل لازم است تا ما راهکار‌هایی برای محافظت خود در برابر آنها پیدا کنیم. در این مقاله تصمیم گرفتیم تا درباره انواع دستگاه ضدعفونی کننده صحبت کنیم و این دستگاه‌ها را به عنوان راهکاری برای محافظت خود در برابر میکروارگانیسم‌های خطرناک تبیین نماییم.
چرا باید از دستگاه ضدعفونی کننده استفاده کنیم؟
موجودات میکروسکوپی‌ای وجود دارند که در تمام سطوح پراکنده هستند. ما با چشم غیر مسلح توانایی دیدن این موجودات را نداریم.
این موجودات روی موبایل، کتاب، لباس و… وجود دارند و عملا سطحی نیست که روی آنها، این موجودات نباشند. علاوه بر سطح، این موجودات در هوا نیز وجود دارند. به این موجودات، میکروارگانیسمها یا میکروب گفته می‌شود. در واقع، باکتری‌ها، قارچ‌ها و… میکروارگانیسم محسوب می‌شوند.
میکروارگانیسمها به دو دسته مفید و مضر تقسیم می‌شوند. البته تعداد میکروارگانیسم‌های مفید از مضر بیشتر است، ولی با این حال میکروارگانیسمها، بانی بیماری در بدن ما هستند. حتی برخی از این میکروارگانیسم‌های مضر، ممکن است باعث بیماری‌های شدیدی در بدن شوند. این بیماری‌ها دلایلی هستن که باعث می‌شوند ما از بدن خود در برابر میکروارگانیسمها محافظت کنیم. اما این کار چگونه امکان پذیر است؟
برای محافظت در برابر میکروارگانیسمها باید اقدام به ضدعفونی سطوح کنیم که این ضدعفونی روش‌های مختلفی دارد که در ادامه همین مقاله به طور مفصل به آن خواهیم پرداخت. اینجاست که ضرورت استفاده از دستگاه ضدعفونی کننده معلوم می‌شود، زیرا استفاده از این دستگاه‌ها روشی خوب و مطمئن برای حفاظت بدن انسان در برابر میکروارگانیسمها است.
انواع دستگاه ضدعفونی کننده بر حسب تکنولوژی
در این بخش از مقاله به سراغ بررسی انواع دستگاه ضدعفونی کننده بر حسب تکنولوژی رفتیم. ما تصمیم داریم تا سه تکنولوژی اصلی انواع دستگاه ضدعفونی کننده را بررسی نماییم.
دستگاه اتوکلاو
این دستگاه با استفاده از بخار آب با دما و فشار بالا، عمل ضدعفونی را انجام می‌دهد. این دستگاه نه تنها قابلیت ضدعفونی کردن را دارد، بلکه می‌تواند جرم‌های وسایل را نیز از بین ببرد. طبعا نمی‌توان از این دستگاه ضدعفونی برای ضدعفونی همه چیز استفاده کرد.
کاربرد این دستگاه عمدتا در پزشکی است. اکثر دستگاه‌های اتوکلاو، دمایی بین 121 تا 132 درجه سانتی‌گراد تولید می‌کنند. این دما باعث می‌شود پروتئین‌ها و آنزیم‌های میکروارگانیسمها به شکل غیرقابل برگشتی شکل خود را از دست بدهند و این در نهایت، باعث از کار افتادن میکروارگانیسمها و از بین رفتنشان می‌شود.
مراحل ضدعفونی کردن در اتوکلاو:
- تزریق بخار به درون محفظه جکت، جهت گرم شدن چمبر
- وکیوم متوالی چمبر اتوکلاو و تزریق بخار به درون آن جهت آماده‌سازی محتویات
- زمان نفوذ گرما به درون محتویات چمبر
- زمان نگهداری دمای تعیین شده جهت استریل
- زمان پایین آمدن دمای محفظه اتوکلاو و تخلیه (وکیوم) داخل چمبر
دستگاه UV-C
امروزه بحث‌ها درباره ضدعفونی کننده‌های UV افزایش یافته است، بخصوص بعد از ظهور ویروس کرونا. در این بخش به بررسی انواع دستگاه ضدعفونی کننده با استفاده از نور فرابنفش و عملکرد آنها می‌پردازیم.
UV یا همان نور فرابنفش، شکلی از تابش الکترومغناطیسی است. خورشید سه نوع اشعه UV تولید می‌کند که در میان این‌ها از UV-C برای ضدعفونی استفاده می‌شود. این اشعه قوی‌ترین اشعه فرابنفش است.
ضدعفونی‌کننده‌های UV برای ضدعفونی کردن طیف وسیعی از سطوح، از تلفن‌های همراه گرفته تا جواهرات و حیوانات عروسکی طراحی شده‌اند. دستگاه‌های ضدعفونی کننده UV با تابش اشعه UV-C بر میکروارگانیسم‌های موجود در وسایل و سطوح، باعث از بین رفتن مواد پروتئینی و مواد ژنتیکی آنها می‌شوند.
در نهایت با از بین رفتن این مواد، خود میکروارگانیسمها هم از بین می‌روند و به این ترتیب، ضدعفونی وسایل انجام می‌شود. البته باید به این نکته بسیار مهم هم توجه کرد که نباید اعضای بدن انسان در معرض تابش مستقیم اشعه UV-C قرار بگیرد، چون این اشعه بسیار برای انسان مضر است و حتی ممکن است باعث سوختگی بدن نیز شود.
سال‌هاست که از اشعه فرابنفش برای ضدعفونی استفاده می‌شود. بسیاری از بیمارستان‌ها از این اشعه برای ضدعفونی کردن سطوح استفاده می‌کنند. لازم به ذکر است که دستگاه‌های خانگی UV-C به اندازه دستگاه‌هایی که در بیمارستان‌ها استفاده می‌شوند، قوی نیستند.
دستگاه ضدعفونی کننده با حرارت خشک
یکی دیگر از روش‌های ضدعفونی کننده ارزان، ضدعفونی با حرارت خشک است. این روش برای وسایلی که در اثر رطوبت آسیب می‌بینند، روش مناسبی است. از جمله این وسایل، می‌توان به پودر‌ها اشاره کرد. آسیب نرساندن به محیط زیست وغیر سمی بودن این دستگاه‌ها یکی از مزایای آنها محسوب می‌شود. اما با این حال استفاده از این روش و دستگاه، زمان‌بر است و فرآیند ضدعفونی نسبت به سایر دستگاه‌ها طولانی‌تر است.
انواع دستگاه ضدعفونی با حرارت خشک وجود دارد؛ از دو نوع آنها می‌توان به به ضدعفونی کننده ثابت و همراه با دمنده اشاره کرد. در دستگاه ثابت، فرآیند ضدعفونی بسیار طولانی است و دستگاه‌های همراه با دمنده سرعت بیشتری در ضدعفونی دارند. از این رو بهتر است بسته به نیاز خود، اقدام به تهیه دستگاه ضدعفونی کننده با حرارت خشک کنید.
دستگاه ازن
ازن سال‌هاست که به عنوان یک ماده ضدعفونی کننده شناخته شده است. هم شکل و هم گاز ازن قابلیت ضدعفونی وسایل و سطوح را دارد. ازن این امکان را فراهم می‌کند که بتوانید وسایلی که تحمل دما و فشار بالا را ندارند، به وسیله آن ضدعفونی کنید.
این دستگاه با استفاده از اکسیژن و انرژی الکتریکی در مخزن خود ازن تولید می‌کند. در واقع، ازن به خودی خود می‌تواند بسیار خطرناک باشد. اما از آنجایی که ازن در دستگاه ضدعفونی کننده تولید و تجزیه می‌شود، احتمال قرار گرفتن در معرض آن بسیار کم است.
ازن ضایعاتی با عبور از یک کاتالیزور ساده از بین می‌رود که آن را به حالتی از اکسیژن برمی‌گرداند و می‌تواند با خیال راحت به هوا دفع شود. در واقع دستگاه ضدعفونی کننده ازن، جایگزینی خوب برای دستگاه اتوکلاو است. همانطور که گفتیم ممکن است بعضی از وسایل در دستگاه اتوکلاو دچار آسیب دیدگی شوند، به همین دلیل استفاده از دستگاه ازن بهتر است.
دستگاه ضدعفونی با امواج مایکروویو
این نوع از دستگاه‌های ضدعفونی کننده با استفاده از امواج مایکروویو، عرض 1 تا 5 دقیقه میکروارگانیسم‌های موجو روی وسایل و سطوح را از بین می‌برند. در واقع، امواج رادیویی در فرکانس 2450 مگاهرتز را امواج مایکروویو می‌گویند. در نهایت امواج مایکروویو باعث ایجاد گرما می‌شوند که آن گرما از بین برنده میکروارگانیسمها است. طبق تحقیقات انجام شده توسط محققان، وجود آب در دستگاه مایکروویو باعث افزایش قدرت ضدعفونی می‌شود. این مدل از دستگاه‌ها هم استفاده صنعتی و هم استفاده خانگی دارند.
دستگاه گاز پلاسما هیدروژن پراکسید
فناوری جدید استریلیزاسیون مبتنی بر پلاسما در سال 1987 ثبت اختراع شد و در سال 1993 در ایالات متحده به بازار عرضه شد.
پلاسماهای گازی به عنوان حالت چهارم ماده (مایعات، جامدات، گازها و پلاسماهای گازی) نامیده می‌شوند. پلاسماهای گازی در یک محفظه به همراه خلأ با استفاده از فرکانس رادیویی یا انرژی مایکروویو برای تحریک مولکول‌های گاز و تولید ذرات باردار تولید می‌شوند که بسیاری از آنها به شکل رادیکال‌های آزاد هستند. رادیکال آزاد، اتمی است با یک الکترون جفت نشده و یک گونه بسیار واکنش پذیر است.
مکانیسم پیشنهادی عمل این دستگاه، تولید رادیکال‌های آزاد در یک میدان پلاسما است که قادر به تعامل با اجزای ضروری سلول (مانند آنزیم‌ها، اسیدهای نوکلئیک) و در نتیجه، اختلال در متابولیسم میکروارگانیسمها است. نوع گاز بذر مصرفی و عمق خلأ دو متغیر مهمی هستند که می‌توانند اثربخشی این فرآیند را تعیین کنند.
دستگاه پراکسید هیدروژن بخار شده
مشابه استریلیزاسیون پلاسما، ضدعفونی کننده‌های پراکسید هیدروژن تبخیر شده (VHP) نیز از بخار هیدروژن پراکسید استفاده می‌کنند، اما گاز پلاسما در این فرآیند استفاده نمی‌شود. ضدعفونی کننده‌های VHP رطوبت را از محفظه حذف می‌کنند و بخار پراکسید هیدروژن به سرعت توسط ژنراتور تزریق می‌شود تا به غلظت مؤثری برای استریل کردن تجهیزات برسد.
این بخارات به طور مؤثر میکروارگانیسم‌هایی را که ممکن است وجود داشته باشند حذف می‌کنند و محفظه را استریل می‌کنند. سپس ژنراتور فرآیند را معکوس می‌کند و بخار پراکسید هیدروژن را به عناصر سازگار با محیط زیست تجزیه می‌کند. این روش یکی از سریع‌ترین روش‌هاست و در نتیجه، قابلیت استریل کردن تجهیزات با حجم بالا را دارد.
دستگاه فیلتراسیون
اگرچه فیلتراسیون یک فرآیند مبتنی بر کشندگی و یک روش استریلیزاسیون تایید شده توسط FDA نیست، اما این فناوری برای حذف باکتری‌ها از مایعات دارویی حساس به گرما استفاده می‌شود. برای حذف باکتری‌ها، اندازه منافذ غشاء (به عنوان مثال 0.22 میلی متر) باید کوچک‌تر از باکتری باشد و در کل یکنواخت باشد.
برخی از محققین به درستی این سؤال را مطرح کرده‌اند که آیا حذف میکروارگانیسمها با فیلتراسیون، واقعاً یک روش استریل‌سازی است، زیرا عبور جزئی باکتری از فیلترها، عبور ویروس از فیلترها و انتقال فیلتر استریل به ظرف نهایی در شرایط آسپتیک، خطر آلودگی را به دنبال دارد.
دستگاه اشعه مادون قرمز
نمونه اولیه ضدعفونی کننده اشعه مادون قرمز مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که هاگ B. atrophaeus را از بین می‌برد. برخی از مزایای احتمالی فناوری مادون قرمز، شامل: زمان کم، مصرف کم انرژی، عدم وجود پسماند چرخه و عدم اثرات سمی یا زیست محیطی است. این ممکن است یک فناوری جایگزین برای استریل کردن ابزارهای منتخب مقاوم در برابر حرارت ارائه کند، اما هیچ دستگاه ضدعفونی کننده مادون قرمز توسط FDA تایید نشده است.
انواع دستگاه ضدعفونی کننده خانگی
پس از بررسی انواع دستگاه ضدعفونی کننده بر اساس تکنولوژی، در این بخش تصمیم داریم تا انواع دستگاه ضدعفونی خانگی را بررسی کنیم. منظور از دستگاه ضدعفونی کننده خانگی، دستگاه‌های ساده و قابل استفاده برای همه افراد است. لازم به ذکر است که این نوع از ضدعفونی کننده‌ها بعد از همه‌گیری ویروس کرونا پر مصرف شدند.
دستگاه‌های ضدعفونی کننده UV-C خانگی
یکی از پرطرفدار‌ترین ضدعفونی کننده‌های خانگی، دستگاه‌های UV-C هستند. این دستگاه‌ها اغلب برای استفاده خانگی به شکل یک باکس طراحی شده‌اند و برای ضدعفونی کردن وسایل مختلف، باید آن وسیله را در دستگاه قرار داد و بعد از سپری شدن زمان مناسب وسیله را برداشت.
نکته قابل توجه این است که بدن انسان نباید در معرض تابش اشعه‌های این دستگاه قرار گیرد، زیرا بسیار مضر است. ممکن است که درباره اشعه‌های فرابنفش شنیده باشید و گمان کنید که تابش آن روی پوست باعث سرطان می‌شود. خب باید بگوییم که اینطور نیست. گرچه باعث آسیب‌های جدی می‌شود، ولی داده‌های زیادی مبنی بر اینکه باعث ایجاد سرطان می‌شود، وجود ندارد.
دستگاه ضدعفونی کننده با مایعات شیمیایی
بعد از دستگاه‌های UV-C یکی دیگر از انواع دستگاه ضدعفونی کننده محبوب خانگی، ضدعفونی کننده با مایعات شیمیایی است. از جمله این مواد می‌توان به الکل اشاره کرد. در واقع این دستگاه‌ها تکنولوژی خاصی برای از بین بردن میکروارگانیسمها یا ضدعفونی ندارند، بلکه دسترسی و استفاده از مایعات شیمیایی برای ضدعفونی را راحت‌تر می‌کنند.
انواع دستگاه ضدعفونی کننده دست وجود دارد؛ به عنوان مثال برخی از فناوری آلتراسونیک استفاده می‌کنند و با تشخیص جسمی در یک فاصله معین، شروع به اسپری کردن می‌کنند یا برخی به صورت مکانیکی هستند و با فشار دادن پدال، مواد شیمیایی را اسپری می‌کنند.
انواع دستگاه ضدعفونی کننده صنعتی
در مقیاس بزرگ‌تر و صنعتی نیز ما نیاز به انواع دستگاه ضدعفونی کننده داریم که در این بخش قرار است به آنها بپردازیم. البته ما این دستگاه‌ها را در بخش‌های قبلی معرفی کردیم و در این بخش فقط قصد داریم به انواع صنعتی و کاربرد صنعتی آنها بپردازیم.
اتوکلاو‌های صنعتی
دستگاه‌های ضدعفونی کننده اتوکلاو در مقیاس بزرگ‌تر کاربرد‌های مختلفی دارند که عمده کاربرد‌های آنها در صنعت پزشکی و غذایی است. مدل‌هایی از اتوکلاو ساخته شده‌اند که با ظرفیت 1 تا 12 سبد توانایی ضدعفونی محصولاتی با حجم 900 تا 2500 میلی‌لیتر را دارند. اتوکلاو‌های صنعتی در صنایعی مانندد: ساخت لاستیک، چوب‌های پرس شده و… نیز استفاده می‌شوند. می‌توان گفت عمدتا در صنایع برای عمل ضدعفونی از دستگاه‌های اتوکلاو استفاده می‌کنند. دستگاه ضدعفونی اتوکلاو به سه دسته N، B، S تقسیم می‌شوند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.
اتوکلاو کلاس N
این نوع از دستگاه‌ها ساده‌ترین شکل‌های اتوکلاوها هستند و اغلب برای کارهای ساده استفاده می‌شوند. حرف N مخفف naked solid products می‌باشد. از این نوع اتوکلاوها نمی‌توان برای ضدعفونی محصولات دسته‌بندی شده یا منسوجات استفاده کرد. عمده کاربرد این دستگاه‌ها در ضدعفونی کردن تجهیزات پزشکی ساده است و معمولا آزمایشگاه‌های کوچک از این اتوکلاوها استفاده می‌کنند.
اتوکلاو کلاس B
این نوع از اتوکلاوها جمع و جور هستند، اما توانایی استریل کردن تمام محصولات و وسایل را دارند؛ از جمله منسوجات و محصولات دسته‌بندی شده. حرف B مخفف big small sterilizers می‌باشد. این عبارت به این معنی است که دستگاه کلاس B با سایزی کوچک، توانایی ارائه عملکردی بزرگ را دارد. این دستگاه نسبت به سایر دستگاه‌ها، برای استفاده بهتر هستند و در مطب‌ها و آزمایشگاه‌ها استفاده بیشتری دارند.
اتوکلاو کلاس S
این دسته‌بندی عملا تمام دستگاه‌هایی که در دسته‌های N و B قرار نمی‌گیرند را پوشش می‌دهد. در واقع، یک دسته‌بندی بین کلاس N و B است.
ضدعفونی کننده‌های UV-C صنعتی
ضدعفونی کننده‌های UV-C در صنایع نیز کاربرد‌های زیادی دارند. این دستگاه‌ها برای ضدعفونی کردن آب و مواد غذایی استفاده می‌شود. همچنین تولیدکنندگان نوشیدنی‌های مختلف نیز از این دستگاه بهره می‌برند. همانطور که در بخش‌های قبل گفتیم، عدم آسیب به محیط زیست یکی از مزایای ضدعفونی‌های UV-C می‌باشد.
همه‌ی ما انسان‌ها همواره در خطر آسیب دیدگی توسط میکروارگانیسمها هستیم. اینکه راهکاری برای مراقبت از خود در برابر مضرات میکروارگانیسمها داشته باشیم، بسیار مهم است. در این مقاله سعی کردیم به بررسی انواع دستگاه ضدعفونی کننده بپردازیم. ابتدا دستگاه‌های ضدعفونی کننده را بر اساس تکنولوژی‌های مختلف بررسی کردیم و توضیحی درباره آنها ارائه دادیم. سپس دستگاه‌ها را بر حسب استفاده‌‌های آنها دسته‌بندی نمودیم. در این مقاله تمام تلاشمان را کردیم تا راهنمای جامعی برای انواع دستگاه ضدعفونی کننده ارائه دهیم.
