در برخی از لامپها مقادیری از جیوه به کار رفته است، حال اگر این لامپها ضربه بخورند و بشکنند، شما در دو قسمت با خطر مواجه خواهید شد؛ یکی خورده شیشه‌هایی است که در محیط پراکنده شده و باعث بریدگی یا خطرات دیگر می‌شود؛ و دیگری پخش شدن جیوه در محیط و فضای منزل یا محل کار است.
در مورد لامپ‌های حاوی جیوه باید گفت که تا وقتی شیشه این لامپها شکسته نشود، هیچ راهی برای رسیدن جیوه به بدن انسان و محیط زندگی وجود نخواهد داشت؛ اما وقتی شکسته شود، جیوه به کار رفته در آن به شکل گاز مخلوط با آرگون در محیط منتشر می‌شود.
جیوه یک ماده سرطان زا است و برای انسان خطرات زیادی به وجود می‌آورد؛ اما اگر دستورالعمل جمع‌آوری یک لامپ جیوه‌ای شکسته شده را رعایت کنید، خطری شما را تهدید نخواهد کرد. در ادامه این مطلب در مورد لامپ UV شکسته اطلاعات بیشتری در اختیار شما می‌گذاریم.
اگر لامپ UV شکسته شد، باید چه کرد؟
نور فرابنفش یا همان اشعه UV زمانی تولید می‌شود که جیوه تبخیر می‌گردد. حال اگر یک لامپ UV بشکند، این جیوه در مایع به راحتی آزاد می‌شود. اگر چه باید گفتک ه این اتفاق یک اتفاق نادر است، اما به هر حال یک لامپ UV ممکن است به هر یک از چندین دلیلی که در زیر به آن‌ها اشاره می‌کنیم، شکسته شود. این دلایل شایع و رایج عبارتند از:
- بروز مشکل در هنگام ساخت و جابجایی این لامپها
- نوسانات شدید برق و یا خراب شدن قطعات الکتریکی این دستگاه‌ها
- جهت‌گیری نادرست لامپ UV یا قرار دادن آن در موضع اشتباه
- آسیبی که از زباله‌های اطراف ناشی می‌شود
- اختلاف دما یا فشار ناگهانی که به لامپ وارد می‌شود
- خطای اپراتور
یک لامپ UV ممکن است در حالت خاموش بودن خود، زمانی که هیچ مایعی در سیستم ضدعفونی جریان ندارد، دچار شکستگی شود. از طرف دیگر، ممکن است در حالی که لامپ روشن است و جیوه آن در حالت بخار قرار گرفته نیز شکسته بشود. این وضعیت کمی دشوارتر به نظر می‌رسد؛ زیرا محیط آب نیز در معرض فلز سنگین آزاد شده قرار می‌گیرد. اگر این اتفاق هنگام پاکسازی و ضدعفونی یک محیط توسط این دستگاه‌ها انجام شود، امکان دارد که نیروهای خدماتی در حال انجام کار دچار آسیب شوند. همچنین اگر تاسیسات تصفیه آب بر پایه نور UV آسیب ببینند و لامپ‌های فرابنفش درون دستگاه شکسته شود، فورا آزمایش سطوح جیوه باید انجام بگیرد.
در حال حاضر محدودیت‌های جیوه در ایالات متحده امریکا در غلظت 0.002 میلی گرم در لیتر و همچنین 0.001 میلی گرم در هر لیتر در کانادا تعیین شده است. به طور معمول، لامپ‌های UV مورد استفاده برای تصفیه آب حاوی حدود 5 تا 400 میلی گرم جیوه هستند.
باید اشاره کرد که لامپ‌های کم فشار یا همان LP حدود 5 تا 50 میلی گرم جیوه در خود دارند. لامپ‌های کم فشار خروجی بالا یا همان LPHO نیز حاوی حدود 26 تا 150 میلی گرم جیوه هستند. در این میان لامپ‌های فشار متوسط یا MP حاوی حدود 200 تا 400 میلی گرم جیوه است.
USEPA دستورالعمل‌های روشنی در مورد اقداماتی که یک تأسیسات باید انجام دهد تا اطمینان حاصل شود که جیوه آزاد شده به طور ایمن تمیز می‌شود، ارائه کرده که می‌تواند در حوزه این مسئله و ارائه راهکار‌های مناسب کمک شایانی به این صنعت کند. این دستورالعمل ارائه شده به چهار مرحله کلیدی تقسیم می‌شود که این چهار مرحله عبارتند از:
- روش‌های مهار خاص مجموعه: این مرحله شامل خاموش کردن سیستم و دستگاه UV است. بستن دریچه‌های پایین دستگاه جهت جلوگیری از انتشار پیدا کردن جیوه؛ بستن دریچه‌های جداسازی محفظه UV بالادست و غیره.
- نمونه‌برداری از جیوه و نظارت بر انطباق: مرحله دوم نمونه‌برداری از آن جیوه است. باید در مکان‌های مختلف بر اساس جایی که جیوه ممکن است ته نشین شده و یا انباشته شود، نمونه‌برداری انجام گیرد. نمونه‌برداری همچنین باید در فرکانس‌های مختلف بر اساس نرخ جریان، زمان توقف و زمان رسیدن به اولین مصرف‌کننده بالقوه انجام شود و اگر این اقدام به درستی صورت نگیرد، آسیب‌ها و مشکلات بسیار زیادی به وجود می‌آورد.
- روش‌های پاکسازی خاص مجموعه: این مرحله باید شامل ارزیابی آلودگی جیوه در هوا، درون آب یا بر روی سطوح باشد. دفع هر گونه جیوه جدا شده یا غلیظ؛ دفع یا تصفیه بالقوه آب آلوده‌شده به جیوه؛ مسئولیت‌های پاکسازی توسط کارکنان سیستم آب یا تیمی که به این منظور با آن‌ها قرارداد بسته شده است و الزامات پاکسازی یا دفع به شکل ایالتی.
- ارائه گزارش: در صورت نیاز دولت باید طرح پاسخی در این زمینه ارائه دهد. این طرح باید شامل اطلاعاتی در مورد آنچه که باید به ایالت گزارش شود و روش‌های اطلاع‌رسانی صحیح باشد. الزامات گزارش ممکن است شامل شرحی از علت انتشار جیوه و جزئیات در مورد روش‌های مهار آن و در ادامه، پاکسازی محیط باشد.
- علاوه بر این، قانون آب پاک مقرر کرده است که پس از شکستن لامپ، تاسیسات نباید آب آلوده به جیوه را در محیط زیست تخلیه کنند. در عوض، تخلیه باید حتما با دولت و مقامات محلی در فاضلاب‌های مخصوص جهت دفع و تصفیه مناسب هماهنگ شود.
روش‌های عملیاتی استاندارد و کاربردی در پاسخ به لامپ UV شکسته
ابتدا باید جریان را متوقف یا منحرف کنید. این اقدام معمولاً با بستن یک شیر پایین دست در دستگاه انجام می‌شود.
- آب آلوده در راکتور را جهت تصفیه باید به یک ستون MERSORB® یا برخی از مناطق خاص مجموعه که در روش‌های عملیاتی تاسیسات از پیش تعیین شده است، پمپ کنید.
- نمونه قبل و بعد از محفظه UV را نگهداری کنید.
- محفظه UV را تمیز کرده، قطعات کوارتز، جیوه مایع و قطعات لامپ را حتما از درون آن بردارید.
- لامپ‌های شکسته شده و دیگر مجاری اصلی دستگاه که آسیب دیده‌اند را پس از بررسی کامل و اطمینان حاصل کردن از آسیب آن‌ها تعویض کنید.
- محفظه UV را با محلول اسید رقیق HCl تمیز کرده و سپس آن را با آب بشویید.
- بررسی کنید که غلظت جیوه در آب راکد به چه میزان بوده است.
- جهت انجام ادامه عملیات، سیستم UV را به حالت روشن برگردانید.
در حالی که شکستن لامپ UV یک اتفاق بسیار غیر معمول است، برای هر مجموعه تأسیساتی مهم است که یک برنامه تدوین شده جهت واکنش دادن به شکستن لامپ مخصوص سیستم UV طراحی کرده و در زمان لازم و بحرانی آن را اجرا کند. یک برنامه کاملاً تعریف شده، اولین قدم و شاید مهم‌ترین قدم برای اطمینان حاصل کردن از این است که بروز مشکلات در زمان شکستن لامپ UV – هر چند نادر – به حداقل برسد.
تمیز کردن CFLهای شکسته
توصیه‌هایی برای زمانی که لامپ CFL یا سایر لامپ‌های حاوی جیوه می‌شکند را در ادامه برایتان شرح می‌دهیم.
اقدامات لازم قبل از شروع عملیات پاکسازی لامپ UV شکسته
- از افراد و حیوانات خانگی بخواهید که اتاق آلوده را ترک کنند.
- با باز کردن یک پنجره یا درب به سمت محیط بیرون، اجازه دهید هوای اتاق به مدت 5 تا 10 دقیقه تهویه شود.
- اگر تاسیسات مجموعه شما دارای سیستم گرمایش یا تهویه مطبوع مرکزی است، آن را خاموش کنید.
- مواد مورد نیاز برای تمیز کردن لامپ شکسته را جمع‌آوری کنید؛ این مواد شامل کاغذ یا مقوای سفت، نوار، دستمال کاغذی مرطوب یا دستمال مرطوب یکبار مصرف جهت استفاده در سطوح سخت و یک ظرف شیشهای با درب پلاستیکی یا یک کیسه پلاستیکی با قابلیت مهر و موم کامل خواهد بود.
اقدامات لازم حین عملیات پاکسازی لامپ UV شکسته
- به سراغ جاروبرقی نروید. در انجام عملیات پاکسازی لامپ UV شکسته، استفاده از جاروبرقی توصیه نمی‌شود؛ مگر اینکه شیشه شکسته پس از انجام تمام مراحل تمیز کردن اصولی در محیط باقی بماند؛ زیرا جاروبرقی می‌تواند پودر یا بخار جیوه را در فضا با شدت بیشتری پخش کند. ( توجه: از آنجایی که کیسه پلاستیکی قادر نیست از خروج بخار جیوه جلوگیری کند، لازم است پس از تمیز کردن کیسه پلاستیکی را از خانه خارج کنید.)
- در جمع‌آوری شیشه‌های شکسته و پودر‌های قابل مشاهده دقت نمایید. قطعات شیشه و پودر را با استفاده از کاغذ یا مقوای سفت جمع کنید. از نوار چسب برای برداشتن قطعات کوچک شیشهای و پودری استفاده کنید. این نوار‌ها را بر روی قطعات ریز و قابل مشاهده قرار دهید و سریعا بردارید. قطعات زبر به نوار چسب می‌چسبند. نوار استفاده شده را در ظرف شیشهای یا یک کیسه پلاستیکی در بسته قرار دهید.
- مواد شوینده و پاک‌کننده را در یک ظرف قابل مهر و موم قرار دهید.
اقدامات لازم بعد از عملیات پاکسازی
- تمام زباله‌های لامپ و مواد پاک‌کننده و کیسه‌های جاروبرقی را در فضای باز در سطل زباله یا در یک منطقه حفاظت‌شده قرار دهید تا زمانی که مواد کاملا دفع شوند. از گذاشتن قطعات لامپ یا مواد پاک‌کننده در داخل خانه جدا خودداری کنید.
- اگر در ایالت خاصی سکونت دارید، لازم است با دولت محلی خود در مورد الزامات دفع لامپ و باقی‌مانده‌های آن در منطقه مشورت کنید، زیرا برخی از مناطق نیاز دارند که لامپ‌های فلورسنت (شکسته یا شکسته نشده) را به یک مرکز بازیافت محلی انتقال دهند. اگر چنین الزاماتی در منطقه شما وجود ندارد، می‌توانید مواد را با زباله‌های خانگی خود دفع کرده و دور بریزید.
- اگر امکان این کار وجود دارد، باید به هوا دادن به اتاقی که لامپ در آن شکسته است ادامه دهید و سیستم گرمایش و تهویه مطبوع را برای چند ساعتی خاموش کنید.
اگر برای اطمینان از حذف تمام شیشه‌های شکسته لامپ UV به جاروبرقی نیاز دارید، باید نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- حتما پنجره یا دری را به سمت بیرون باز نگه دارید.
- در صورت امکان با استفاده از شلنگ جاروبرقی، ناحیه‌ای که لامپ در آن شکسته است را جاروبرقی بکشید.
- کیسه جاروبرقی را بردارید یا آن را کاملا از مواد مختلف خالی کنید. درون آن را پاک کنید و کیسه زباله جاروبرقی و هر گونه موادی که برای تمیز کردن جاروبرقی استفاده می‌شود را در یک کیسه پلاستیکی که قابلیت مهر و موم شدن دارد بگذارید.
- کیسه جارو برقی را در کنار مواد پاک‌کننده در فضای باز در سطل زباله یا منطقه حفاظت‌شده‌ای قرار دهید تا زمانی که مواد به شکل کامل دفع شوند. از گذاشتن محتویات کیسه جارو برقی در داخل منزل خودداری کنید.
- پس از دور انداختن شیشه‌ها یا کیسه‌های پلاستیکی حاوی زباله‌های لامپ، مواد پاک‌کننده و محتویات درون کیسه زباله، دست‌های خود را با آب و صابون به طور کامل بشویید.
اقدامات لازم جهت نظافت فرش یا موکت
- جهت نظافت فرش یا موکت، باید هوای اتاق را در حین و بعد از جاروبرقی کاملا خارج کنید.
- هنگامی که فرش یا موک را جاروبرقی می‌کشید، اگر سیستم تهویه مطبوع در محل دارید، حتما درهای اتاق‌های دیگر را ببندید و قبل از جاروبرقی یک پنجره یا در را به سمت بیرون باز کنید. به یاد داشته باشید که لازم است کیسه جاروبرقی را بعد از هر بار استفاده در این قسمت تعویض کنید.
- پس از اتمام جاروبرقی کشیدن، سیستم تهویه مطبوع محل را همچنان خاموش نگه دارید و پنجره یا درب بیرون را تا چند ساعت باز نگه دارید.
کدام لامپها حاوی جیوه هستند؟
بهتر است بدانید که کدام نوع از لامپها دارای جیوه هستند تا اقدامات ایمنی لازم در صورت بروز هر گونه مشکل مانند شکسته شدن آن‌ها را انجام دهید. در ادامه لامپ‌هایی که در محتویات خود شامل جیوه هستند را به شما معرفی می‌کنیم:
- لامپ‌های فلورسنت
- لوله‌های فلورسنت خطی، U-لوله و دایره‌ای
- انواع لامپ‌های برنزه‌کننده
- انواع چراغ‌های سیاه
- انواع لامپ‌های میکروب‌کش
- انواع لامپ‌های خروجی بالا
- انواع لامپ‌های فلورسنت کاتد سرد
- انواع لامپ‌های تخلیه با شدت بالا
- انواع متال هالید
- متال هالید سرامیکی
- سدیم فشار بالا و بخار جیوه
- انواع لامپ‌های قوس کوتاه جیوه
- لامپ‌های نئون
چرا تمیز کردن CFL شکسته و لامپ UV شکسته به شکل صحیح مهم است؟
لامپ‌های CFL و سایر لامپ‌های ذکر شده در قسمت قبل، حاوی مقدار کمی از جیوه هستند که در لوله شیشهای مهر و موم شده است. وقتی یک لامپ در خانه یا محل کار شما به هر دلیلی دچار شکستگی می‌شود، ممکن است مقداری از این جیوه به شکل بخار جیوه آزاد شود.
این بخار جیوه بسیار خطرناک است و مشکلاتی را برای افراد به وجود می‌آورد. برای به حداقل رساندن آسیب‌های قرار گرفتن در معرض بخار جیوه، EPA توصیه می‌کند که ساکنان در محل مراحل پاکسازی و دفع شرح داده شده را به شکل کامل و مرحله به مرحله دنبال کنند.
اقداماتی که می‌توانید برای جلوگیری از شکستگی CFLها انجام دهید
همان‌طور که می‌دانید، پیشگیری بهتر از درمان است. بر این اساس شما می‌توانید اقداماتی را حهت جلوگیری از شکستن این لامپها انجام دهید. شرح این اقدامات را در ادامه این مطلب خواهیم داشت.
اولین و مهم‌ترین قدیم برای جلوگیری از شکستن لامپ‌های CFL این است که با احتیاط بیشتری با دستگاه کار کنید.
- بهتر است پس از انجام کار، دستگاه را خاموش کنید و اجازه دهید لامپ CFL در حال کار قبل از دست زدن کاملا خنک شود.
- در صورت امکان توصیه می‌شود CFL را با نگه داشتن پایه پلاستیکی یا سرامیکی (نه لوله شیشهای) ببندید یا باز کنید.
- CFL را به آرامی بپیچید تا کاملاً محکم شود. اطمینان حاصل کردن از بسته شدن کامل آن کافی است و بهتر است آن را بیش از حد سفت نکنید.
- هرگز لوله شیشهای را به زور نچرخانید.
- لازم است که CFLها را در لامپ‌های رومیزی و لامپ‌های زمینی که به راحتی در دسترس قرار دارند و امکان ضربه خوردنشان وجود دارد، در چراغ‌های بدون محافظ و یا در مکان‌هایی که به راحتی می‌توانند شکسته شده و آسیب ببیند (مانند فضاهای بازی)، نصب نکنید و از نوع دیگری از لامپها استفاده کنید. انواع دیگر این لامپها عبارتند از:
الف) ال ای دی‌ها: این لامپها فوق‌العاده کارآمد بوده و انرژی بسیار کمی برای انجام وظیفه خود صرف می‌کند. قیمت این لامپها نیز مناسب است.
ب) هالوژن‌ها: این لامپها ارزان هستند و کارآمدتر از لامپ‌های رشته‌ای عمل می‌کنند؛ اما توجه داشته باشید که عملکرد آن‌ها به اندازه CFL یا LEDها نیست.
- در صورت نیاز می‌توانید نوعی از لامپ‌های CFL را خریداری کنید که دارای پوشش شیشهای یا پلاستیکی بر روی لوله مارپیچ یا شیشهای تا شده خود هستند. این نوع لامپها بیشتر شبیه لامپ‌های رشته‌ای بوده و در صورت افتادن و ضربه دیدن ممکن است دوام بیشتری نسبت به لامپ‌های دیگر داشته باشند.
- هنگام تعویض لامپ فلورسنت در صورت شکستگی و آسیب آن، می‌توانید از پارچه قطره‌ای مانند ورقه پلاستیکی یا حوله استفاده کنید. پارچه قطره‌ای باعث جلوگیری از منتشر شدن آلودگی جیوه به سطوح مجاور می‌شود و می‌تواند با زباله‌های لامپ و مواد پاک‌کننده که در بخش‌های پیشین به آن اشاره کردیم، در یک کیسه پلاستیک مناسب دفع شود.
عدم انجام درست مراحل تمیز کردن یک CFL و آثار آن، چه نتایجی در پی دارد؟
باید به شما بگوییم که نگران نباشید! مراحل ذکر شده در قسمت‌های پیشین تنها اقدامات احتیاطی به شمار می‌آیند که بهترین روش‌ها را جهت تمیز کردن CFL شکسته شده به شما ارائه می‌دهند و در واقع یک راهنما و دستورالعمل ایمنی برای انجام این عملیات به شمار می‌آیند. به خاطر داشته باشید که CFLها حاوی مقدار بسیار کمی از جیوه هستند. این مقدار کمتر از میزان جیوه موجود در دماسنج جیوه‌ای است.
ضرر و آسیب شکستن لامپ‌های حاوی جیوه به چه میزان است؟
ضرر شکستن لامپ‌های کم مصرف حاوی جیوه برای انسان و محیط زیست، یک مسئله انکار نشدنی است. جیوه ماده‌ای است که چه در حالت مایع باشد و چه در حالت بخار به شدت سمی است و بوییدن و خوردن آن باعث به وجود آمدن مشکلات مغزی و کبدی می‌شود.
این ماده سمی قادر است از طریق بافت‌های پوستی و گوارشی بدن انسان جذب شده و در سیستم عصبی اختلال ایجاد کند. هوایی که دارای بخار جیوه است، به شدت خطرناک بوده و می‌تواند موجب مسمومیت برای انسان شود. بیشتر مسمومیت‌های جیوه از طریق تنفس هوای آلوده به بخار جیوه و یا خوردن آب و غذای آلوده شده به این ماده سمی رخ می‌دهد.
مسئله مهم این است که درست است جیوه یک ماده کاملا سمی است، اما وجود آن در لامپ‌های کم مصرف ضروری است. لامپ‌های کم مصرف بخش مهمی از وسایل درون منزل یا محل کار را تشکیل می‌دهند، زیرا همین جیوه موجود در آن باعث می‌شود که با مصرف انرژی بسیار کم، نور زیادی تولید شود.
در اطراف ما به جز لامپ‌های کم مصرف و مهتابی، محصولات دیگری نیز وجود دارد که حاوی مقادیری از جیوه هستند؛ مثلا گوشت ماهی، یکی از غذا‌های رایج است که درون خود مقداری جیوه دارد. دماسنج جیوه‌ای که معمولا هر خانه‌ای پیدا می‌شوند و برای اندازه‌‌گیری تب فرد وارد دهان می‌شود هم تا حدود 2 گرم جیوه دارد. جالب است بدانید که در باطری ساعت مچی نیز تا میزان 25 میلی گرم جیوه وجود دارد.
این به آن معنی است که با اینکه جیوه یک ماده سمی است، اما نباید از آن بترسید. میزان جیوه‌ای که می‌تواند برای انسان و محیط زیست آسیب‌زا باشد هم باید در نظر گرفته شود. رعایت اقدامات ایمنی که پیش از این ذکر کردیم می‌تواند تا حد زیادی از نگرانی‌های شما در رابطه با این ماده سمی بکاهد؛ اما به هر حال، لامپ‌های کم مصرف و مهتابی – همان‌طور که خواندید – وقتی شکسته شوند، جیوه موجود در آن‌ها سرعت در محیط پخش می‌شود.
خطر مسمومیت جیوه برای کودکان
بیشترین خطر شکستن این لامپها متوجه کودکان نوپا و خردسال می‌شود، زیرا آن‌ها به همه چیز دست می‌زنند و ممکن است هر چیزی که پیدا می‌کنند را از روی زمین بردارند و بخورند. نوزدان و خردسالان عموما بیشترین تماس را با فرش و موکت و وسایل منزل از طریق دست‌های خود دارند و البته همین دست‌ها را اکثر اوقات به سمت دهان خود می‌برند. علاوه بر این‌ها حیوانات خانگی که در خانه آزادانه می‌چرخند نیز در معرض خطر قرار دارند.
در این مطلب شما به طور کامل با خطراتی که جیوه و لامپ‌های جیوه‌ای در صورت آسیب دیدن و شکسته شدن ممکن است برای شما به وجود بیاورند، آشنا شدید. ما در این مقاله سعی کردیم شما را با خطرات لامپ UV شکسته و راه‌های پیشگیری از آن آشنا کنیم. همچنین دستورالعمل‌های تایید شده‌ای برای عملیات پاکسازی محیط از جیوه نیز به شما ارائه کردیم. امیدواریم توانسته باشیم اطلاعات لازم را در این زمینه در اختیار شما بگذاریم.
